همانطور که می‌دانید یکی از عوامل مخرب در ساختمان‌ها که میتواند آسایش و امنیت ساکنان را به مخاطره بیندازد موضوع آتش در ساختمان است. در این مقاله می‌خواهیم با فرآیند احتراق به صورت مختصر آشنا شویم و در نهایت به نقش «آتش در سیستم‌های فاضلابی» بپردازیم.
اجرای تأسیسات برقی و مکانیکی در ساختمان‌ها، استفاده از مصالح سوختنی، توسعه شبکه‌های برق و گاز و به‌کارگیری تجهیزات گوناگون سبب افزایش احتمال آتش‌سوزی در ساختمان‌ها شده است و به همین دلیل توجه بیشتر به موضوع حفاظت ساختمان‌ها در برابر حریق، امری الزامی و اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود. به‌منظور حفظ جان و مال انسان‌ها و فراهم ساختن ایمنی لازم در برابر آتش‌سوزی، رعایت اصول علمی و فنی در طراحی و اجرای ساختمان‌ها ضروری است.
تمامی مصالحی که در صنعت ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد باید تا حد قابل قبولی در مقابل آتش‌سوزی مقاوم باشند که در استانداردهای مختلف از قبیل مباحث مختلف مقررات ملی ساختمان، برای مصالح مورد استفاده در این صنعت، تعریف شده است. این استانداردها عمدتا برای این است که زمان بیشتری برای اطفاء آتش‌سوزی، در اختیار پرسنل سازمان آتش‌نشانی قرار دهد. تا از وارد شدن آسیب بیشتر به اموال و جان مردم جلوگیری شود.
بخش اول این مطلب شامل ماهیت آتش و استانداردهای مربوط به مصالح ساختمانی به خصوص سیستم‌های فاضلابی خواهد پرداخت و در بخش دوم به موضوع آتش در سیستم‌های فاضلابی با نگاه ویژه‌تری خواهیم پرداخت.
برای اینکه با موضوع حریق و آتش بیشتر آشنا شویم لازم است با "مثلث آتش" آشنا شویم.
مثلث آتش، تمام عناصری است که در وقوع حریق نقش ایفا می‌کنند.
براى ایجاد آتش، وجود مثلث حریق (سوخت، حرارت و اکسیژن) ضرورى است. چنانچه یکى از این سه ضلع برداشته شود، آتش‌سوزى به‌خودى‌خود از بین مى‌رود.
اضلاع این مثلث نشان می‌دهد که چه موادی لازم است که حریق ایجاد شود:
1- ماده سوختنی: هر چیزی که قابل ترکیب‌شدن با اکسیژن و سوختن باشد.
2- اکسیژن در محیط: حداقل تراکم مورد نیاز برای ایجاد آتش‌سوزی در مورد اکسیژن ۱۶% است. (در هوای معمولی ۲۱% اکسیژن وجود دارد).
3- حرارت: برای شروع هر آتش‌سوزی لازم است تا درجه‌ی حرارت به اندازه کافی برسد. حتی در مواقعی که آتش سوزی شروع شده باشد چنانچه حرارت کاهش یابد دامنه حریق محدود شده و سرانجام خاموش خواهد شد.
خطرات ناشی از آتش‌سوزی
در هر آتش‌سوزی سه خطر عمده کاربران را تهدید می‌کند:
1- انتشار سریع آتش
2- ایجاد دود غلیظ
3- انتشار گازهای خورنده و سمی
هر کدام از موارد بالا به تنهایی میتواند اثرات جبران‌ناپذیری را برای جان و مال انسان‌ها بگذارد. ولی در یک آتش‌سوزی بسته به نوع مواد و مصالحی که در محل آتش وجود دارد، همه‌ی عوامل بالا به صورت توامان وجود خواهند داشت. لذا برای اینکه بتوانیم از شدت آسیب‌های ناشی از حریق بکاهیم، باید در قبال هر کدام از آیتم‌های بالا راه‌حل‌هایی را پیش‌بینی کنیم.
یک روایت، آتش‌سوزی در فرودگاه دوسلدورف آلمان
در ۱۱ آوریل ۱۹۹۶، آتش‌سوزی در ترمینال مسافربری فرودگاه دوسلدورف آلمان آغاز شد و ۱۷ نفر کشته شدند. تا سال ۲۰۱۳ ، این بدترین آتش‌سوزیی است که در ساختمان‌های تجاری فرودگاه رخ داده است.
بر اساس منابع مختلف، بین ۶۲ تا ۸۸ نفر مجروح شدند. تقریباً ۱۰۰۰ آتش‌نشان در خاموش‌کردن آتش شرکت داشتند که در آن زمان بزرگترین عملیات اطفاء در آلمان بود.
آتش‌سوزی در اثر جوشکاری ایجاد شده بود. قطرات فلز مذاب در داخل سقف کاذب ریخته و انتشار دود در داخل سالن ورودی پایین شروع شد. این آتش در مدت زمان حدودا دو ساعت، آهسته بدون اینکه کسی متوجه شود در یک منطقه بزرگ گسترش یافت. بعد از گذشت سه ساعت و حضور آتش‌نشانان، حریق از کنترل خارج شد و آتش‌نشانان بعد از گذشت حدود ۹ ساعت موفق به اطفاء حریق شدند.
همه ۱۷ نفر قربانی این آتش‌سوزی در اثر استنشاق دودهای سمی، جان خود را از دست دادند و نه بر اثر جراحات حرارتی ناشی از آتش‌سوزی. در نهایت این آتش‌سوزی منجر به خسارتی بالغ بر یک میلیارد مارک شد.
آمارهای قابل تامل در آتش‌سوزی‌ها
دیدن چند آمار از حوادث آتش‌سوزی میتواند دید ما را در مورد مخاطرات و ماهیت آتش‌سوزی باز‌تر کند:
۷۵ درصد کسانی که در آتش‌سوزی فوت کرده‌اند، در اثر تاثیر سریع و مستقیم آتش نمرده‌اند بلکه در اثر استنشاق دود جان خود را از دست دادهاند.
حدود ۵۷ درصد از افرادی که در آتش سوزی کشته می‌شوند در اتاقی که آتش از آنجا شروع شده است نبوده‌اند. یعنی وقتی آتش‌سوزی شروع شده است توانستند جان خود را از محل وقوع آتش نجات دهند ولی در محلی دیگر بر اثر استنشاق گاز و دودهای سمی جان خود را از دست دادهاند و یا اینکه ایجاد دود غلیظ مانع از دید آنها برای یافتن محل فرار شده است.
۴۷ درصد کسانی که از آتش‌سوزی نجات یافتند، گفته‌اند که در شرایط آتش‌سوزی امکان دیدن بیش از ۳.۵ متر نبوده است.
انتشار دود و گازهای سمی حتی از انتشار آتش، بسیار حساس‌تر و تعیین‌کننده‌تر است. طبق آمار دود با سرعت ۰.۶ تا ۲.۱ متر بر ثانیه منتشر می‌شود.
از خاطرات یک آتش‌نشان این بود که جنازه‌ای را در یک محل آتش‌سوزی پیدا کردیم که تا درب فرار، کمتر از ۲ متر فاصله داشت.
یکی از مهمترین عواملی که میتواند آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی را به حداقل برساند، شناخت انواع مصالح، مواد تشکیل‌دهنده آنها و توجه به رفتارهای آنها در مواجهه با آتش است.
شایسته است که در صنعت ساختمان‌سازی با شناخت کافی، بتوانیم از مصالحی استفاده کنیم که در صورت بروز آتش، از انتشار سریع دود و آتش جلوگیری کند. یا اینکه پیشروی حریق را کند نماید. تا زمان بیشتری را برای اطفاء در اختیار آتش‌نشانان قرار دهد. طبق آمار، مدت زمانی که لازم است آتش از یک طبقه به طبقه‌ی دیگر سرایت کند، حدودا ۱۵ دقیقه است. این موضوع اهمیت و محدودیت زمان اطفاء را نشان می‌دهد.
اینکه مصالحی را انتخاب کنیم که در مواجهه با آتش، باعث انتشار گاز سمی و خورنده نشود، در امنیت ساختمان بسیار حائز اهمیت است. مصالحی که در ترکیب آنها از مواد سمی استفاده می‌شود میتواند امنیت بهره برداری از ساختمان را با مخاطره مواجه نماید. به عنوان مثال در ترکیب یو‌پی‌وی‌سی (UPVC)، از اتم کلر استفاده شده است. آزاد شدن گاز کلر در مواجهه با آتش باعث آزاد شدن این ماده سمی شده که میتواند مخاطرات فراوانی را برای بهره‌برداران در زمان سکونت در ساختمان ایجاد کند. در ادامه در این مورد بیشتر صحبت خواهیم کرد.
آتش در مقررات ملی ساختمان
به دلیل اهمیت ویژه‌ای که حریق در ساختمان دارد یکی از مباحث ۲۲ گانه مقررات ملی ساختمان به این موضوع اختصاص داده شده است. مبحث ۳ مقررات ملی ساختمان با عنوان "حفاظت ساختمان در مقابل حریق" به طور مفصل در مورد باید‌ها و نباید‌های مصالح ساختمانی، روش‌های طراحی و ملزومات مربوط به حریق پرداخته است.
علاوه بر مبحث ۳ مقررات ملی ساختمان، مبحث ۱۶ مقررات ملی ساختمان که آخرین ویرایش آن در سال ۱۳۹۶ پس از واقعه آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو بازبینی شده هم الزامات حریق در مصالح لوله‌کشی سیستم فاضلابی را مورد توجه قرار داده است.
طبق بندهای زیر در مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان ویرایش سال ۱۳۹۶:
مبحث ۱۶- ۱ – ۵ – ۴ مصالحی که در تاسیسات بهداشتی ساختمان به کار می‌رود باید در برابر شعله‌ورشدن مقاوم باشند.
مبحث ۱۶- ۴ – ۲ – ۱-ج لوله‌کشی فاضلاب ساختمان نباید عامل ایجاد یا توسعه آتش و دود در ساختمان باشد.
مبحث۱۶-۴-۳-۲-پ مصالح پلاستیکی لوله‌کشی فاضلاب که به صورت غیر مدفون در تراز بالاتر از کف پایین‌ترین طبقه‌ی ساختمان نصب می‌شوند،باید در برابر شعله‌ورشدن مقاوم باشند. واکنش این مصالح در برابر آتش باید برابر یا بهتر از کلاس B-s1-d0 در مطابقت با استاندارد ملی ISIRI 5299 یا استاندارد اروپایی EN ۱۳۵۰۱ و یا برابر و بهتر از کلاس B۱ در مطابقت با استاندارد DIN 4102 باشد.
استاندارد DIN 4102
استاندارد DIN 4102، با توجه به رفتار مصالح ساختمانی در مواجهه با آتش، مواد را به دسته‌بندی‌های مختلف تقسیم می‌کند که در جدول زیر به آن اشاره شده است.
|
کلاس مواد ساختمانی |
رفتار در مواجهه با آتش |
|
A |
موارد غیرقابل اشتعال |
|
B |
مواد اشتعال‌پذیر |
|
B1 |
به آسانی شعلهور نمی‌شود |
|
B2 |
قابل اشتعال |
|
B3 |
به آسانی شعلهور می‌شود |
همراه ما باشید تا در مقالات بعدی سایت سوپرپایپ در مورد نقش مصالح فاضلابی در سیستم‌های لوله‌کشی فاضلابی به صورت مفصل توضیح دهیم.